N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Reportage
Opera in een weiland Wat begon met een opera in een Friese achtertuin, groeide uit tot een productiehuis dat jaarlijks een opera in de weilanden uitvoert: Opera Spanga. „Soms slik je midden in een aria een vlieg weg.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data102859841-4fa378.jpg)
Een tent in een weiland in Friesland als operatheater: dat was in 1989 de overtuiging van regisseur Corina van Eijk van Opera Spanga. In de achtertuin van haar huis in het Friese dorp Spanga regisseerde zij Donizetti’s L’elisir d’amore waarbij een vijver, sloot, ophaalbruggetje en struikgewas het pastorale decor vormden.
De première verliep vlekkeloos: zonsondergang zoals verwacht, fijne zomeravond. Maar daags erna begon het te regenen. Instrumenten moesten worden afgedekt, zangers stonden in moerassig land. „Daarom moest er een tent komen, zodat we altijd kunnen doorspelen”, zegt Van Eijk nu, bijna 35 jaar later.
Intussen zijn de zomeropera’s van Opera Spanga ofwel ‘het Verona van Weststellingwerf’ niet meer weg te denken. Altijd artistiek gewaagd, zoals Donna Giovanna met een onverzadigbare vrouw in de titelrol of een Carmen als een superkrachtige heldin, die desondanks haar amoureuze ondergang tegemoet gaat. Opera op locatie in een weiland stelt eisen die in stenen operahuizen ondenkbaar zouden zijn. Maar dat is juist de charme. Of, zoals sopraan Aylin Sezer zegt: „Soms slik je midden in een aria een vlieg weg of blaat een schaap terwijl je juist je mooiste dramatische hoogtepunt zingt.”
Volgens dirigent Tjalling Wijnstra is geen enkele uitvoering gelijk. „Elke avond is anders. Als het vochtig en klam weer is, worden de strijkstokken van de violen lusteloos. Daarom nemen veel violisten twee stokken mee om in de pauze te kunnen wisselen. Droog weer maakt de klankkleur helder. Of neem de temperatuur: we beginnen om half negen met bijvoorbeeld 24 graden en tegen het einde om half elf is die gedaald naar 15 graden. Je moet blijven stemmen, het is hard werken.”
Maar geen denken aan dat Van Eijk en haar team liever in de concertzaal staan. Tijdens een van de repetities van Tsjaikovski’s Jevgeni Onegin die nu worden gehouden, klappert het zeildoek hard en ritmisch in de krachtige wind. Het lijkt zich te bemoeien met het dramatische liefdesverhaal van de onverschillige Onegin die de ontluikende liefde van Tatjana bruusk afwijst.
Voordat ik opkom, luister ik even naar de kikkers in de sloot
Giertank
Het zeilgeklepper brengt de extreem zware zomerstorm Poly in herinnering. Bij iedereen zit de schrik er nog goed in: op woensdagochtend 5 juli trof Poly de tent bijna fataal. Boer Geert zette er een giertank voor om de kracht te breken en hield met de klepel van zijn tractor de tent in bedwang. Het tenten- en caravanpark van cast en crew dat op het erf staat, was zwaar gehavend. „Toch,” zegt Van Eijk beslist, „heb ik liever een storm dan een artistiek leider. De vrijheid van het werken hier op locatie, ver van de traditionele operahuizen, betekent voor ons een verrijking.”
De moeilijke technische omstandigheden tillen het operatheater van Spanga juist op hoog niveau. De charme is dat de onvoorspelbare natuur mee regisseert. Sezer, die de rol van Tatjana vertolkt, refereert aan een vleermuis die juist bij de afscheidsaria ‘Addio, del passato’ uit La traviata boven haar hoofd zigzagde. Bariton David Visser, in de rol van Onegin, zingt zich in „tussen de tractoren en in de geur van motorolie, omdat de kleedkamers te druk bevolkt zijn.” Bovendien, vervolgt hij, „luister ik voordat ik opkom even naar de kikkers in de sloot.”
Mezzo-sopraan Itzel Medecigo, die Tatjana’s jongere zus Olga zingt, is ervan overtuigd dat „de entourage van de natuur, de zonsondergangen die het verhaal mee vertellen en de band met buiten voor haar wezenlijk zijn. In gevestigde operahuizen zijn alle ramen potdicht en doet de airconditioning je stem geen goed.”
Essentieel in bijna elke Spanga-uitvoering is het verschil tussen binnen en buiten. Dat was in Carmen zo, in La traviata en nu opnieuw. Aan de achterzijde is de tent deels open en biedt een landelijk uitzicht. Dat is niet zomaar couleur locale. Het voortoneel, beschilderd in felle kleuren en geometrische patronen, vormt het domein van de beide zusters Olga en Tatjana. In de beslotenheid van het landhuis leest Tatjana haar liefdesromans en droomt ze weg bij grote hartstochten. Onegin komt vanuit die verte op, hij is een rusteloze reiziger die denkt alles van de wereld te weten. Zodra Tatjana zijn voetstappen hoort, maakt hevige opwinding zich van haar meester.
Dat is door Tsjaikovski, die zelf het libretto schreef dat geïnspireerd is door de gelijknamige versroman van Poesjkin, krachtig op muziek gezet. Tatjana rent vol onrust heen en weer, Onegin is haar gedroomde prins. Ze stuurt hem een vurige brief maar Onegin wijst haar af. Dan zingt Sezer: „Waarom, waarom hebt u ons bezocht? In de uithoek van dit vergeten dorp had ik u anders nooit gekend, waren ook bittere kwellingen mij bespaard gebleven.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/04/data99262300-91e4d9.jpg)
19de-eeuwse machinerie
Volgens co-decorontwerper Edu de Jonge was de plaatsing van de tent met zichtlijnen in de verte een hele opgave: alleen de arcadische sfeer mocht zichtbaar zijn. En om het decor negentiende-eeuws te laten voelen, bekeken de ontwerpers handboeken van de klassieke theatertechniek: „Ik laat het aan het slot sneeuwen door lange planken met gaten erin langs elkaar te wrijven, met behulp van een ouderwetse machinerie. Sneeuw komt uit een bak die erboven hangt. Zo ontstaat de dwarreling van sneeuwvlokken.”
Dirigent Wijnstra benadrukt de vloeiende muzikale lijnen. De cruciale plotwending is dat Onegin na vier jaar Tatjana opnieuw ontmoet en beseft dat hij tóch verliefd op haar is. Hij zingt haar toe, maar zowel zijn tekst als partituur vormen een herhaling van Tatjana’s briefscène, alleen is de instrumentatie nu hoekiger. Wijnstra: „De vraag is, is dat cynisme of uiting van verliefdheid? Of is hij verliefd op de verliefdheid zelf?”
Het antwoord is aan de toeschouwer. Wie weet spelen de elementen een rol – of de atmosfeer rond de operatent. Roffelende regen, storm of een zwoele zomeravond: het geeft allemaal betekenis.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124735612-304f29.jpg|https://images.nrc.nl/np6BnIq3isDYqsPEJ3XCmpt763Y=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124735612-304f29.jpg|https://images.nrc.nl/IGvj0EEUjmSfsLy6mf-OSagkIVs=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124735612-304f29.jpg)
